• Năm sáng tác: 2019
• Chất liệu: màu nước trên lụa
• Kích thước: 60×80 cm

Lý Chiêu Hoàng, vị vua cuối cùng của nhà Lý, nữ hoàng đầu tiên của Đại Việt, hoàng hậu đầu tiên của nhà Trần, người phụ nữ bị chồng gả đi. Một nhân vật với đầy biến động trong cuộc đời nhưng lại bị lịch sử lãng quên…

Lý Chiêu Hoàng, tên húy là Phật Kim, là con gái thứ hai của Lý Huệ Tông và Trần Thị Dung. Chị bà là Thuận Thiên công chúa.

Năm 7 tuổi, sau khi cha là Lý Huệ Tông bị Thái sư Trần Thủ Độ ép đi tu, Phật Kim lên ngôi đổi tên thành Lý Chiêu Hoàng. Năm 1225, dưới sự dàn xếp của Trần Thủ Độ, Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh – cháu của Trần Thủ Độ – chấm dứt thời gian cai trị của nhà Lý và lịch sử bước sang trang mới. Từ Hoàng đế, Phật Kim trở thành Chiêu Thánh Hoàng hậu – vợ của Trần Cảnh – Trần Thái Tông.

Về việc nhường ngôi cho chồng, Đại Việt sử kí có ghi chép:

“… Một hôm, Cảnh lúc ấy mới lên 8 tuổi, phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng trông thấy làm ưa, mỗi khi chơi đêm đều cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc, hoặc nắm lấy tóc, hoặc đứng lên bóng. Có một hôm, Cảnh bưng chậu nước hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì lấy khăn ném cho Cảnh. Cảnh không dám nói gì, về nói ngầm với Thủ Độ. Thủ Độ nói: “Nếu thực như thế thì họ ta thành hoàng tộc hay bị diệt tộc đây?”

Lại một hôm, Chiêu Hoàng lại lấy khăn trầu ném cho Cảnh, Cảnh lạy rồi nói: “Bệ hạ có tha tội cho thần không? Thần xin vâng mệnh”. Chiêu Hoàng cười và nói: “Tha tội cho ngươi. Nay ngươi đã biết nói khôn rồi đó”. Cảnh lại về nói với Thủ Độ. Thủ độ sợ việc bị lộ thì bị giết cả, bấy giờ mới tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung cấm. Thủ Độ cho đóng cửa thành và các cửa cung, sai người coi giữ, các quan vào chầu không được vào. Thủ Độ loan báo rằng: “Bệ hạ đã có chồng rồi”.

— Đại Việt Sử Ký Toàn Thư

Năm 1225: Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế, trở thành Trần Thái Tông.

Bảy tuổi – bắt đầu tham gia vào cuộc chiến chính trị và mở đầu cho chuỗi bi kịch về sau. Bảy tuổi, làm sao có ái tình nam nữ? Có chăng chỉ là sự gần gũi và ngây thơ giữa 2 đứa trẻ. Chỉ vì sự trong sáng của trẻ thơ mà những người lớn kia đã biến nó thành một âm mưu chính trị – một cách chuyển giao êm thấm và khôn khéo. Duyên nợ của hai người nhưng lại vô tình trở thành nạn nhân trong cuộc chiến chính trị không khoan nhượng.

Nhưng người xưa đã đi, lịch sử luôn là ẩn số. Chiêu Thánh ra đi, mà sử gia vẫn không tha cho bà: “Bà Chiêu Hoàng nhất sinh là người dâm, cuồng, lấy chồng không vừa lứa đôi, đâu còn trinh tiết như lời người ta truyền lại.” (trích Việt sử tiêu án).

Lúc sống đã khổ vì bị cuốn vào dòng xoáy chính trị. Lúc chết đi lại bị Nho giáo khinh rẻ không thương tiếc. Cái án mất giang sơn Lý triều sử gia phong kiến còn hằng học. Một người phụ nữ đáng thương và vô tội. Nếu có trách hãy trách những người gây ra điều ấy. Bà chỉ là con rối trong tay họ mà thôi. Cuộc chuyển giao quyền lực tuy không máu chảy đầu rơi, nhưng là sự đau khổ đến tột cùng cho những người trong cuộc.